Door de samenvoeging van de gemeenten Alphen, Aarlanderveen en Oudshoorn. In 1964 werd de nieuwe gemeente weer vergroot, nu met het dorp Zwammerdam en een deel van het grondgebied van de gelijknamige gemeente. In 2014 fuseerde Alphen aan den Rijn met de gemeenten Boskoop en Rijnwoude. De nieuwe fusiegemeente kreeg de opnieuw de naam Alphen aan den Rijn.

Deel van de toegangspoort van Albaniana (afkomstig uit het Provinciaal Archeologisch Depot Zuid-Holland)

Ontstaan van Alphen

Alphen dankt waarschijnlijk haar ontstaan en naam aan het Romeinse castellum Albanianae. Albanianae betekent “nederzetting aan het witte water” (De Aar die aan het noordeinde van de Van Mandersloostraat in de Oude Rijn uitmondt). Op grond van de archeologische vondsten kan geconcludeerd worden dat al tijdens de regering van keizer Claudius (41 – 54 na Chr.) afdelingen van het Romeinse leger in Alphen waren gestationeerd. Het castellum lag ongeveer tussen de St.Jorisstraat en de Castellumstraat. De eerste huizen stonden hier al zo’n 2000 jaar geleden. Alphen lag toen aan de noordgrens van het Romeinse rijk en was een onderdeel van de versterking langs de Rijn, de zgn. “Castella”, versterkte legerplaatsen. Hiervan zijn er twee binnen de gemeentegrens gevonden, een daarvan is hierboven al genoemd en de andere is in Zwammerdam gevonden. Tijdens de Romeinse tijd ontwikkelden zich handel en nijverheid, waardoor Alphen aan den Rijn langzaam uitgroeide tot een belangrijk handelscentrum in de regio. Germaanse aanvallen maakten daar echter een einde aan in het jaar 240 na Chr.

Verdere ontwikkeling
In de 17e eeuw opnieuw groei en bloei. Alphen aan den Rijn was toen een logische pleisterplaats en de route van postrijders en het handelsverkeer over land en water. Vanaf 1950 begon de grote groei. Huizen en bedrijven werden in groten getale gebouwd. Het huidige Alphen aan den Rijn heeft meer dan 100.000 inwoners.