Nigrvm Pvllvm betekent ‘zwarte aarde’ – een naam die vermoedelijk verwijst naar het opvallende kleurcontrast van de rivieroevers. Wat nu het rustige Zwammerdam is, was 2000 jaar geleden een levendige Romeinse nederzetting, compleet met fort, haven, kampdorp en vaarverbindingen. Tussen 1968 en 1974 werd dit erfgoed letterlijk opgegraven, en met één vondst in het bijzonder werd Zwammerdam in één klap wereldnieuws: de Zwammerdamschepen.

De route start bij Bezoekerscentrum De Haven (1), waar een collectie met bijzondere vondsten uit Nigrvm Pvllvm te zien is. Je bewondert hier onder andere een Romeins parfumflesje, een bronzen armbeurs en een sierlijke schildknop (umbro) uit ca. 100 na Chr. Ook ontdek je onderdelen van de beroemde Zwammerdamschepen, die vlakbij werden opgegraven. In 1974 trok de vondst zoveel aandacht dat koningin Juliana persoonlijk langskwam. Het ging om drie grote platbodems – militaire transportschepen – en drie boomstamkano’s, later waarschijnlijk gebruikt als visbun. Ze lagen begraven in wat ooit de Romeinse haven (2) was. De schepen zijn zeldzaam, uitzonderlijk goed bewaard gebleven en behoren tot de kern van het UNESCO Werelderfgoed ‘Neder-Germaanse Limes’. De originele exemplaren worden momenteel gerestaureerd in Museumpark Archeon.

Even verderop geven twee moderne poorttorens (3) een artistieke impressie van de toegangspoort tot het fort. Het castellum (4), gebouwd tussen 47 en 50 na Chr., was het kleinste fort langs de Rijn en bood plaats aan ongeveer 300 soldaten. Het werd eerst in hout opgetrokken, na verwoesting herbouwd, en in 175 na Chr. definitief in steen uitgevoerd. Binnen de muren lagen soldatenbarakken, een hoofdgebouw (principia), graanschuren en een ziekenhuis – voor die tijd uitzonderlijk vooruitstrevend. Een replica van een mijlpaal (5) markeert de Limesweg, die Nigrvm Pvllvm met het castellum in Bodegraven verbond. Deze weg maakte deel uit van de Romeinse infrastructuur langs de Rijngrens. Mijlpalen als deze toonden afstanden én keizerlijke macht.

Vanuit het fort wandel je het huidige Zwammerdam in. Het dorpsplein (6), met zijn driehoekige vorm, is uniek in de regio en wijkt af van de typische dijkdorpen in de Rijnstreek. De kern van het dorp ontwikkelde zich rond de oude Svadenburgerdam (7), ooit het toneel van waterconflicten tussen de bisschoppen van Utrecht en de graven van Holland. Voor de Romeinen was dit vooral een strategische plek: hier stroomde het veenriviertje de Ziende het achterland in – een perfecte ingang tot het binnenland. Uit deze ontwikkeling groeide Suadeburch (8), de oorspronkelijke nederzetting die Zwammerdam zijn naam gaf. Sporen van de vroegere gracht en het gebogen stratenpatroon herinneren nog aan die tijd. Sluit je wandeling af bij de Limes-steiger (9), een moderne aanlegplek met een knipoog naar het verleden. Waar vroeger de Romeinen  aanmeerden met hun transportschepen, kun je nu – elektrisch – aanleggen om Nigrvm Pvllvm in 21e-eeuwse stijl te beleven.

Iedere dinsdag is er een gratis rondleiding bij Nigrvm Pvllvm langs de vondsten uit de Romiense tijd en de opgravingsgrond van de beroemde Zwammerdamschepen. Zie ook de online routebeschrijving en meer informatie over deze Limes route.